Nhà báo – Nghệ sĩ nhiếp ảnh Trần Mạnh Thường: Ghi dấu lịch sử bằng ống kính và trái tim

Nhà báo – Nghệ sĩ nhiếp ảnh Trần Mạnh Thường.

Từ làng quê gió Lào đến chiến trường biên giới

Sinh năm 1936 tại Quảng Bình – vùng đất khắc nghiệt nhưng giàu truyền thống cách mạng, nhà báo Trần Mạnh Thường từ nhỏ đã yêu văn chương, mộng làm người viết. Tuy nhiên, ngã rẽ cuộc đời đã đưa ông đến với nghệ thuật nhiếp ảnh – ngành học ông theo đuổi bài bản trong 5 năm tại Cộng hòa Dân chủ Đức. Trở về nước, ông bắt đầu làm việc tại Nhà xuất bản Văn hóa từ năm 1965, chính thức bước vào hành trình báo chí – nghệ thuật đầy đam mê và trách nhiệm.

Gắn bó với Thủ đô Hà Nội, ông vừa là biên tập viên, vừa sáng tác ảnh, viết lý luận, phê bình văn học nghệ thuật và nghiên cứu văn hóa. Ông không ồn ào, không chạy theo thời thượng, chọn con đường làm nghề lặng lẽ nhưng chuẩn mực: tận tụy, kỹ lưỡng và trung thực.

Trong kháng chiến chống chiến tranh phá hoại miền Bắc, nhà báo Trần Mạnh Thường từng vào chiến trường khu 4. Năm 1979, khi chiến sự nổ ra ở biên giới phía Bắc, ông là phóng viên ảnh duy nhất có mặt tại Cao Bằng vào thời điểm nóng nhất – ngày quân Trung Quốc tràn sang lãnh thổ nước ta.

Mang theo chiếc máy ảnh cơ Zenit và 20 cuộn phim, ông bám trụ chiến trường, bất chấp hiểm nguy, ghi lại những khoảnh khắc sống còn của dân tộc. Những bức ảnh như cảnh xe tăng địch bị tiêu diệt, lính Trung Quốc bị bắt sống hay hình ảnh một cô bộ đội bế em bé giữa bom đạn... đã xuất hiện trên các báo lớn, mang lại nhiều giải thưởng và gây tiếng vang.

Nổi bật nhất là bức ảnh chụp ngày 24/2/1979 tại Hòa An, Cao Bằng: cô bộ đội bế em bé khoảng 3 tuổi trên tay giữa chiến sự. Bức ảnh ấy không chỉ đoạt giải, mà còn đi vào ký ức tập thể như một biểu tượng của nhân đạo trong chiến tranh. 37 năm sau, chính ông đã có dịp hội ngộ xúc động với hai nhân vật trong ảnh: bà Bùi Thị Mùi – nữ bộ đội năm xưa, và em bé Hoàng Thị Hiền – giờ đã là một phụ nữ trung niên. Cuộc gặp gỡ cảm động ấy khiến báo chí gọi đó là “bức ảnh đi cùng năm tháng”.

Với những đóng góp xuất sắc, ông được Nhà nước tặng Huân chương Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhì và nhiều bằng khen khác, đặc biệt là trong các công trình lớn như bộ Tổng tập Ngàn năm văn hiến Thăng Long.

Người phóng viên trung hậu giữa thời bình

Bức ảnh chụp ngày 24/2/1979 tại Hòa An, Cao Bằng: cô bộ đội bế em bé khoảng 3 tuổi trên tay giữa chiến sự.

Chiến tranh lùi xa, nhưng nhà báo Trần Mạnh Thường không bao giờ rời xa ngòi bút và ống kính. Ông dành cả đời miệt mài lao động sáng tạo, với hơn 50 đầu sách, hàng trăm bài viết về nhiếp ảnh, văn học, văn hóa – nghệ thuật. Ông không viết để chiều lòng số đông, không để ngòi bút bị cám dỗ bởi danh lợi. Với ông, viết là để gìn giữ sự thật, còn nhiếp ảnh là “bắt lại khoảnh khắc của lịch sử bằng ánh sáng”.

Ông từng nói: “Ảnh có thể nói dối nếu người cầm máy thiếu đạo đức. Nhưng nếu trung thực, nó là bằng chứng sống động của thời đại.” Câu nói giản dị mà sâu sắc ấy là triết lý nghề nghiệp suốt đời ông theo đuổi.

Khi được hỏi về khác biệt giữa phóng viên chiến trường xưa và nay, ông trả lời ngắn gọn mà thấm thía: “Thời nào làm báo cũng cần tinh thần chiến đấu. Ngày xưa là chiến đấu với giặc, nay là chiến đấu với cái sai, cái ác và cám dỗ trong nghề.”

Ông không chỉ chụp ảnh chiến trường, mà còn sống như một phần của lịch sử. Có lần, để theo sát bộ đội, ông đi bộ hàng chục cây số, ăn củ sắn sống, uống nước suối, suýt hy sinh trong lúc chụp trận địa. Những câu chuyện ấy giờ đây là chứng tích cho tinh thần dấn thân của người làm báo cách mạng.

Nhà báo – Nghệ sĩ nhiếp ảnh Trần Mạnh Thường là một nhân cách đặc biệt trong làng báo Việt Nam. Ông không tìm kiếm hào quang, không khoe mình qua giải thưởng, mà chọn sự lặng lẽ, bền bỉ phụng sự lý tưởng nghề nghiệp: trung thực, tử tế, nhân văn.

Những bức ảnh của ông – giàu cảm xúc mà đầy sức nặng sự thật – là tư liệu vô giá cho hậu thế. Những trang sách ông viết – sâu sắc, điềm tĩnh, luôn nhấn mạnh bản lĩnh đạo đức nghề báo – là lời nhắc nhở thế hệ sau về tinh thần phụng sự xã hội.

Ở ông, người ta thấy sự giao hòa giữa trái tim nhạy cảm của người nghệ sĩ và tinh thần thép của người phóng viên chiến đấu. Và có lẽ, di sản lớn nhất ông để lại không chỉ là những bức ảnh, mà chính là hình ảnh một người làm báo chân chính – dám đi vào lửa, và trở về cùng sự thật.

Nhà báo đồng hành cùng nhà nông, làm lan tỏa sản phẩm nông nghiệp đến tận tay người tiêu dùng

Chủ tịch Hồ Chí Minh - người sáng lập nền báo chí cách mạng Việt Nam