“Không dễ, nhưng xứng đáng” – Hành trình chạm tới Giải B Báo chí Quốc gia

Khi báo chí không né tránh những “vùng trũng”

Nhà báo Tạ Duy Thành khi nhận Giải B Báo chí Quốc gia.

Trong cuộc trò chuyện với nhà báo Tạ Duy Thành – người có hơn 20 năm gắn bó với nghề báo và là một trong những tác giả của loạt bài “Giải pháp để đầu tư công hiệu quả” đăng trên ấn phẩm Thời Nay tháng 11/2023, điều đọng lại rõ nhất không phải là cảm giác chiến thắng sau khi nhận Giải B Giải Báo chí Quốc gia, mà là sự điềm tĩnh, chín chắn khi anh kể về hành trình hơn nửa năm “bền gan bền chí” đi tìm sự thật.

Chọn đề tài đầu tư công cho một loạt bài dài, nhóm tác giả bước vào vùng đất vốn bị xem là “khô và khó”. Không ít người làm báo e ngại khi phải lội qua lớp lớp văn bản, quy trình và trách nhiệm pháp lý chồng chéo. Nhưng với nhà báo Tạ Duy Thành và các đồng nghiệp, khó không đồng nghĩa với không thể. Thậm chí, chính vì tính chất “trũng thông tin” ấy mà đề tài lại có sức hút riêng, bởi “nơi nào càng im lặng thì báo chí càng phải có mặt”, anh Thành nói.

Điều khởi nguồn cho ý tưởng không đến từ những cuộc họp hay định hướng chính sách, mà từ thực tế nghề nghiệp. Khi làm việc với nhiều doanh nghiệp tư nhân, các phóng viên nhận ra khoảng cách quá lớn giữa cách điều hành của khu vực tư và cơ chế đầu tư công của Nhà nước. Một giám đốc doanh nghiệp bất động sản từng chia sẻ thẳng thắn: “Chúng tôi chọn nhà thầu bằng giá và chất lượng, không cần quy trình rườm rà”. Sự thật tưởng chừng đơn giản đến trần trụi, vậy mà chưa ai nhận ra? Nếu tư nhân có thể làm được thì điều gì khiến các cơ chế vận hành nhà nước phải đứng ngoài “cuộc chơi”? Nhưng câu hỏi đó cứ tiếp tục ám ảnh những người làm báo cho đến tận khi…

Bắt tay vào thực hiện đề tài, họ sớm vấp phải thử thách đầu tiên là sự im lặng từ các nguồn tin. Công văn gửi đi không được phản hồi, lời đề nghị phỏng vấn bị từ chối, những cuộc gặp trở nên hiếm hoi và cẩn trọng. Hóa ra vấn đề lại đang là “nồi cơm” của nhiều bên. Sáu tháng trời, họ phải chắt lọc từng mẩu thông tin nhỏ, gỡ rối trong ma trận chính sách, mượn lời các chuyên gia và doanh nghiệp để thắp sáng các góc khuất.

Không chỉ đặt câu hỏi mà còn tìm đường đi

Loạt bài “Giải pháp để đầu tư công hiệu quả” đăng trên ấn phẩm Thời Nay (báo Nhân Dân) tháng 11/2023, phân tích những bất cập trong cơ chế đầu tư công và gợi mở hướng cải cách từ góc nhìn báo chí.

Có người cho rằng điểm nổi bật của loạt bài là cách nhóm tác giả không dừng lại ở việc chỉ ra vấn đề, mà còn kiến tạo những gợi mở chính sách từ góc nhìn hệ thống. Nhưng theo nhà báo Tạ Duy Thành, điều nhóm tâm đắc nhất không nằm ở các giải pháp cụ thể liệt kê trong bài viết, mà ở hướng tư duy cải cách từ gốc. “Từ trước đến nay, bộ máy của chúng ta vận hành theo mô-típ tiền kiểm nặng, hậu kiểm nhẹ. Nhưng nếu thay đổi cách tiếp cận đó, hiệu quả mang lại sẽ rất lớn”, anh phân tích.

Loạt bài nêu bật nhiều nghịch lý trong quản lý đầu tư công, trong đó có việc bám chặt các “định mức xây dựng” tưởng như là công cụ bảo đảm chất lượng, nhưng thực tế lại đang trói tay các chủ đầu tư, làm chậm tiến độ, đội chi phí… Một Phó Viện trưởng thuộc Bộ Xây dựng từng thừa nhận với nhóm tác giả rằng: “Chỉ khi trình độ quản lý của chúng ta đạt tới một tầm nào đó mới có thể bỏ định mức”. Điều này gợi mở một cuộc cải cách sâu xa không chỉ trong lĩnh vực đầu tư công, mà còn ở các mảng khác như cấp phép xây dựng, phòng cháy chữa cháy hay thủ tục hành chính.

“Chúng tôi không có tham vọng đưa ra giải pháp thay chính sách, nhưng chúng tôi tin vào khả năng dẫn dắt nhận thức. Báo chí, nếu làm đến nơi đến chốn, có thể khơi dòng cho thay đổi”, nhà báo Tạ Duy Thành nhấn mạnh. Chính từ sự nhất quán trong tư duy, nhóm tác giả đã đặt ra nhiều câu hỏi thẳng thắn về trách nhiệm, tính minh bạch, hiệu quả giám sát và cách thức phân bổ nguồn lực công, những vấn đề không thể giải quyết bằng các giải pháp ngắn hạn hay hành chính đơn thuần.

Âm vang lặng lẽ nhưng bền bỉ của ngòi bút

Điều khiến nhiều người bất ngờ là sau khi loạt bài đăng tải, phản hồi từ phía cơ quan quản lý gần như bằng không. Không lời khen, không lời chất vấn, cũng không một tín hiệu hồi âm chính thức. “Chúng tôi đã chờ, đã kỳ vọng, rồi thất vọng”, Tạ Duy Thành nhớ lại. Nhưng theo anh, đó không hẳn là một kết thúc buồn, mà là sự ghi nhận âm thầm theo cách đặc biệt hơn.

Gần đây, Nghị quyết mới được Quốc hội thông qua về kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội năm 2025, thể hiện quan điểm đáng chú ý. Định hướng “chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm” được đặt thành mục tiêu chính. “Dù không ai nhắc đến bài viết, không ai gọi tên báo chí, nhưng chúng tôi tin rằng đã có sự đồng điệu trong tư duy cải cách. Rất có thể những dòng chữ của chúng tôi đã góp phần vào đó theo cách lặng lẽ”, anh Thành chia sẻ.

Với người làm báo, sự thay đổi, dù nhỏ, trong hệ thống vận hành của Nhà nước mới là phần thưởng lớn nhất. “Không có trái ngọt nào đến từ sự dễ dãi”, đó là điều nhóm phóng viên rút ra sau chặng đường sáu tháng bền bỉ. Viết về chính sách, họ không kỳ vọng được vỗ tay ngay tức thì. Nhưng họ tin rằng, mỗi viên đá nhỏ được đặt đúng chỗ có thể góp phần định hình nên con đường lớn. Nếu báo chí giữ được bản lĩnh, sự công tâm và lương tri nghề nghiệp, thì dù không ai nhắc tên, vẫn sẽ có ngày người dân được hưởng lợi từ những gì đã được gieo xuống.

Thanh Hóa: Dâng hương tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh nhân 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam

Báo chí cách mạng trong hành trình đổi mới khát vọng

Chống hàng giả phải trúng từ gốc

Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên số: Định vị lại vai trò và sứ mệnh

Phóng viên trẻ và hành trình dấn thân vì sự thật