Sầu riêng Việt Nam bước vào giai đoạn “chuẩn hóa”: Hướng tới chất lượng và phát triển bền vững

Truy xuất từ gốc, minh bạch toàn chuỗi

Theo quy trình mới, toàn bộ chuỗi sản xuất và kinh doanh sầu riêng – từ canh tác, thu hoạch, bảo quản, vận chuyển, sơ chế, đóng gói đến xuất khẩu – đều được yêu cầu tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Đặc biệt, không chỉ nông dân hay doanh nghiệp sản xuất, mà cả thương lái – những người vốn hoạt động linh hoạt ngoài quy chuẩn – cũng phải chịu trách nhiệm trong chuỗi cung ứng.

Cơ sở trồng trọt phải có hồ sơ truy xuất rõ ràng, đáp ứng điều kiện về vệ sinh canh tác, năng lực thu hồi sản phẩm không đạt chuẩn. Cơ sở đóng gói bắt buộc có mã số, giấy chứng nhận đủ điều kiện, cũng như đảm bảo tiêu chí vệ sinh, giám sát. Vận chuyển phải được kiểm soát nhằm duy trì chất lượng sản phẩm, tránh nhiễm chéo và hư hỏng.

Điểm tích cực trong quy trình là sự linh hoạt trong công nhận vùng trồng đạt chuẩn. Ngoài các hệ thống chứng nhận quốc tế như VietGAP, GlobalGAP, HACCP hay ISO, quy trình chấp nhận cả hình thức cam kết đi kèm kiểm tra định kỳ hoặc giấy chứng nhận ATTP theo quy định hiện hành – điều này tạo điều kiện cho nông dân nhỏ lẻ từng bước tiếp cận chuỗi giá trị mà không bị loại bỏ khỏi sân chơi.

Sầu riêng Việt Nam bước vào giai đoạn “chuẩn hóa”: Hướng tới chất lượng và phát triển bền vững

Áp lực chuyển đổi, động lực để trưởng thành

Sự ra đời của quy trình này cũng đồng nghĩa với việc từng mắt xích trong chuỗi sầu riêng sẽ phải tự làm mới mình. Các hợp tác xã, doanh nghiệp nhỏ chưa có hệ thống kiểm soát nội bộ, chưa quen với việc lưu hồ sơ và truy xuất sẽ phải đầu tư nhiều hơn cho đào tạo, quản trị và minh bạch thông tin.

Ngay cả thương lái – vốn quen buôn bán theo cách “thuận mua vừa bán” – cũng sẽ phải chuyển mình nếu không muốn bị loại khỏi chuỗi cung ứng chính thống. Điều này mở ra hướng phát triển bền vững hơn cho ngành hàng, đồng thời góp phần thay đổi tập quán sản xuất và tiêu thụ nông sản lâu nay vốn còn rời rạc, thiếu liên kết.

Với kim ngạch xuất khẩu sầu riêng đạt hơn 2,1 tỷ USD trong năm 2024 và dự báo có thể vượt mốc 3 tỷ USD trong năm nay, đây là thời điểm chín muồi để ngành hàng thiết lập chuẩn mực mới. Không chỉ hướng tới thị trường Trung Quốc – hiện là khách hàng lớn nhất, ngành sầu riêng Việt Nam còn đang có cơ hội tiếp cận các thị trường khó tính như Hàn Quốc, Nhật Bản và châu Âu – nơi chất lượng và minh bạch chuỗi giá trị là điều kiện tiên quyết.

Ở một góc nhìn sâu hơn, quy trình kiểm soát ATTP lần này còn mở ra tiềm năng nâng cao giá trị cho sản phẩm sầu riêng tự nhiên, canh tác sinh thái và hướng hữu cơ. Khi nền tảng truy xuất, kiểm soát được thiết lập, các tiêu chuẩn cao hơn như canh tác không hóa chất, sử dụng phân bón hữu cơ, hay bảo vệ đa dạng sinh học tại vùng trồng sẽ có cơ hội được ghi nhận và nhân rộng.

Việc chuẩn hóa không nên chỉ là một đích đến mang tính hành chính, mà còn là con đường để đưa trái sầu riêng Việt Nam tới gần hơn với người tiêu dùng quốc tế – những người ngày càng quan tâm đến xuất xứ, tác động môi trường và đạo đức trong sản xuất.