AI có thể viết, nhưng nhà báo mới kể được câu chuyện chân thật

AI không làm mất việc nhà báo, mà là công cụ đắc lực giúp nâng cao chất lượng tác phẩm và hiệu quả tác nghiệp – với điều kiện người viết phải biết làm chủ công nghệ và giữ vững bản lĩnh nghề nghiệp.

AI không thay nhà báo, chỉ thay đổi cách làm báo

Từ vài năm trở lại đây, nhiều tòa soạn tại Việt Nam đã bắt đầu ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào sản xuất và phân phối nội dung báo chí. AI được triển khai trong các khâu như kiểm lỗi chính tả, phát hiện đạo văn, nhận diện tin giả, tạo giọng đọc tự động, đề xuất tiêu đề hoặc gợi ý cách sắp xếp bố cục bài viết.

Theo Thạc sĩ Đỗ Văn Trọng – Giảng viên Khoa Truyền thông Đa phương tiện, Học viện Phụ nữ Việt Nam, AI đang hỗ trợ rất nhiều cho các tòa soạn trong việc cá nhân hóa nội dung theo từng nhóm độc giả và tối ưu hóa trải nghiệm đọc. Không những thế, AI còn giúp rút ngắn thời gian xử lý tin bài, giảm áp lực công việc cho phóng viên và biên tập viên.

“Các công đoạn kỹ thuật như rà soát lỗi morat, phân tích dữ liệu, dịch thuật hay đề xuất ý tưởng có thể được tự động hóa nhờ AI. Nhưng AI không thể thay thế nhà báo – người kiến tạo chiều sâu nội dung, thông điệp xã hội và giá trị nhân văn trong từng tác phẩm,” ông Trọng khẳng định.

Thạc sĩ Đỗ Văn Trọng – Giảng viên Khoa Truyền thông Đa phương tiện, Học viện Phụ nữ Việt Nam.

Tuy vậy, AI cũng mang theo những thách thức mới, đặc biệt về tính chính xác và đạo đức nghề nghiệp. Do AI chỉ xử lý dữ liệu có sẵn và không có khả năng nhận thức đúng – sai, việc để máy móc tự động sản xuất nội dung mà thiếu kiểm chứng từ con người có thể dẫn đến tin giả, sai lệch thông tin hoặc vi phạm bản quyền, với tốc độ lan truyền rất nhanh trên môi trường số.

Trong lĩnh vực đào tạo, ông Trọng cho biết việc cập nhật kiến thức về AI và công nghệ số đã trở thành yêu cầu cấp thiết. Các cơ sở đào tạo báo chí – truyền thông đang tích hợp nội dung công nghệ vào chương trình giảng dạy, dựa trên khảo sát nhu cầu thực tế của các tòa soạn, doanh nghiệp truyền thông. Mục tiêu là giúp sinh viên thích nghi tốt với bối cảnh làm báo hiện đại, đồng thời giữ vững nền tảng đạo đức và tinh thần phản biện.

“Nhà báo trẻ không nên sợ hãi AI, mà cần chủ động học hỏi, tiếp cận công nghệ và sử dụng nó một cách có trách nhiệm. Giữ vững đạo đức nghề nghiệp và bản lĩnh cá nhân là điều kiện để không bị công nghệ chi phối, mà chính là người điều khiển công nghệ để lan tỏa các giá trị tích cực,” ông Trọng chia sẻ.

AI là công cụ, không phải kẻ thay thế

Trong những năm gần đây, trí tuệ nhân tạo tạo sinh (Generative AI – GenAI) đang định hình lại cách thức sản xuất nội dung truyền thông. Không chỉ viết tin tài chính, thể thao hay thời sự với tốc độ cao, GenAI còn có thể tạo video, hình ảnh, âm thanh – mở ra cơ hội lớn cho báo chí đa phương tiện, báo chí cá nhân hóa và báo chí trả phí.

Theo Tiến sĩ Ngô Bích Ngọc – Trưởng khoa Truyền thông Đa phương tiện, Trường Đại học Swinburne Việt Nam, AI đã xuất hiện từ lâu. Công nghệ này đã được nghiên cứu từ thập niên 1950 nhưng chỉ thực sự bùng nổ nhờ sự phát triển của học sâu (deep learning) và mạng nơ-ron nhân tạo trong những năm gần đây. Sự ra đời của ChatGPT vào cuối năm 2022 đã biến AI từ một công cụ chuyên biệt thành sản phẩm phổ cập, có thể sử dụng dễ dàng trong công việc hàng ngày.

Bước sang năm 2024, các tập đoàn công nghệ lớn như Google, Microsoft, Meta hay OpenAI đều đẩy mạnh phát triển AI đa phương thức – công nghệ tích hợp khả năng xử lý văn bản, hình ảnh, âm thanh và video – mang lại những đột phá mới cho ngành truyền thông.

Tiến sĩ Ngô Bích Ngọc – Trưởng khoa Truyền thông Đa phương tiện, Trường Đại học Swinburne Việt Nam.

Trong lĩnh vực báo chí, AI không chỉ hỗ trợ sản xuất bài viết mà còn góp phần tổ chức sự kiện, tạo chiến dịch truyền thông, phân tích xu hướng độc giả và thậm chí đề xuất mô hình kinh doanh mới cho các tòa soạn. Một nhà báo thể thao tại Việt Nam từng chia sẻ rằng nhờ sử dụng AI, anh có thể tăng năng suất viết bài từ 3 lên đến 100 bài mỗi ngày – điều tưởng chừng không thể với cách làm báo truyền thống.

Tuy nhiên, theo Tiến sĩ Ngọc, sự hỗ trợ từ AI không thể thay thế hoàn toàn vai trò của nhà báo – người định hình đề tài, xây dựng góc nhìn và truyền tải thông điệp. Trong khi AI có thể tạo nội dung nhanh và chính xác về mặt ngôn ngữ, thì nhà báo là người hiểu ngữ cảnh xã hội, phát hiện vấn đề, đặt câu hỏi đúng lúc và dám đi tìm sự thật.

“AI không thể thay thế khả năng kể chuyện, sự đồng cảm hay tư duy phản biện của con người. Đó là những giá trị không thể lập trình và cũng không thể sao chép bằng thuật toán,” bà Ngọc nhấn mạnh.

Cũng theo bà, bên cạnh cơ hội lớn, AI cũng đặt ra trách nhiệm mới cho nhà báo hiện đại: từ kiểm chứng nguồn dữ liệu, kiểm soát thiên kiến thuật toán đến việc bảo vệ quyền riêng tư cá nhân và ứng xử có đạo đức với công nghệ. AI càng mạnh, người dùng càng phải tỉnh táo.

Trí tuệ nhân tạo đang thúc đẩy một cuộc cách mạng lớn trong ngành báo chí, nhưng không thay đổi cốt lõi của nghề viết – đó là khả năng thấu cảm, tư duy phản biện và trách nhiệm xã hội của người làm báo. AI có thể tạo ra một văn bản đúng về ngữ pháp, nhưng không thể thay thế một câu chuyện có hồn, có chiều sâu và có sức lay động.

Thực tế cho thấy, AI không loại bỏ nhà báo, mà chỉ loại bỏ những người không chịu thích nghi. Trong kỷ nguyên số, người làm báo cần học cách kết hợp công nghệ với bản sắc nghề nghiệp. AI là một cơn sóng lớn – nếu biết chèo lái, người làm báo hoàn toàn có thể lướt trên làn sóng ấy, thay vì bị nhấn chìm.

Hội Báo toàn quốc năm 2024 - Ngày hội lớn của những người làm báo trên cả nước

Hội Nhà báo Thanh Hoá triển khai nhiệm vụ năm 2025: Tiếp tục đổi mới, đa dạng các hoạt động