Xúc tiến thương mại sản phẩm khoa học – công nghệ để trí tuệ Việt vươn xa

Bài toán thương mại hóa thành công các kết quả nghiên cứu khoa học – công nghệ (KH&CN) và hội nhập vào chuỗi cung ứng toàn cầu vẫn còn không ít rào cản.

Vấn đề này đã được bàn thảo thẳng thắn tại Hội nghị giao ban xúc tiến thương mại với hệ thống Thương vụ Việt Nam tại nước ngoài tháng 7/2025, do Bộ Công Thương tổ chức ngày 31/7 tại Hà Nội. Đây là lần đầu tiên, xúc tiến thương mại cho sản phẩm KH&CN được đặt ra như một trụ cột chiến lược nhằm hiện thực hóa tiềm năng trí tuệ Việt.

Ông Vũ Bá Phú-Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại

Nút thắt cũ, yêu cầu mới

Phát biểu khai mạc hội nghị, ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương), nhấn mạnh: trong kỷ nguyên hội nhập sâu rộng và chuyển đổi số, KH&CN đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Tuy nhiên, thị trường cho sản phẩm KH&CN tại Việt Nam vẫn còn nhiều rào cản – từ sự thiếu kết nối giữa các viện nghiên cứu, trường đại học với doanh nghiệp và nhà nước, đến hạn chế trong chính sách hỗ trợ thương mại hóa dài hạn.

Việc phát triển thị trường KH&CN không chỉ là yêu cầu để thực thi Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển KH&CN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, mà còn là động lực then chốt để đưa nền khoa học trở thành nền tảng bền vững cho tăng trưởng kinh tế trong dài hạn.

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, mỗi năm, Việt Nam có hàng nghìn kết quả nghiên cứu được công bố và hàng trăm sản phẩm mới ra đời từ các trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp. Tuy vậy, tỷ lệ thương mại hóa các sản phẩm KH&CN vẫn rất khiêm tốn, chỉ chiếm khoảng 10 – 12%.

Phần lớn công trình vẫn "nằm trên giấy" hoặc chỉ ứng dụng nội bộ. Nguyên nhân không chỉ ở năng lực thị trường yếu, mà còn do thiếu các cơ chế trung gian – như công ty môi giới công nghệ (technology broker) hay nền tảng xúc tiến số – kết nối giữa nơi tạo ra công nghệ (viện, trường) với nơi tiêu thụ (doanh nghiệp, thị trường).

Bên cạnh đó, tư duy thị trường còn hạn chế trong giới nghiên cứu, trong khi doanh nghiệp lại ngại đầu tư vì rủi ro cao và thời gian thu hồi vốn dài.

Xúc tiến thương mại sản phẩm khoa học – công nghệ để trí tuệ Việt vươn xa

Không thể làm theo lối cũ

Theo ông Trần Minh, Phó Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo và Chuyển đổi xanh (Bộ Công Thương), xúc tiến thương mại cho sản phẩm KH&CN không thể giống với xúc tiến hàng tiêu dùng hay nông sản. Điều này đòi hỏi quy trình đánh giá đặc thù, thời gian chuẩn bị dài hơn và chi phí lớn hơn để vượt qua các rào cản kỹ thuật, tiêu chuẩn quốc tế khắt khe.

Hiện nay, hệ sinh thái xúc tiến vẫn chưa có các trung tâm chuyên biệt cho KH&CN. Các hội chợ, triển lãm trong nước vẫn tập trung vào sản phẩm công nghiệp truyền thống. Trong khi đó, việc tham gia các sự kiện công nghệ đẳng cấp thế giới như CES (Mỹ), Hannover Messe (Đức) hay Slush (Phần Lan)... vẫn phụ thuộc chủ yếu vào nỗ lực riêng lẻ của doanh nghiệp.

Bà Nguyễn Thị Thu Giang, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký VINASA, cho biết: “Phần mềm và dịch vụ CNTT Việt Nam đã có mặt tại hơn 30 thị trường, nhưng giá trị xuất khẩu vẫn nhỏ so với tiềm năng. Chúng ta cần một hệ thống xúc tiến quốc tế đủ mạnh để hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận nhà đầu tư, đối tác chiến lược tại các nước phát triển”.

Kết nối 3 nhà – Bệ phóng cho trí tuệ Việt

Theo các chuyên gia, đã đến lúc cần xây dựng mô hình kết nối hiệu quả giữa “3 nhà” – Nhà nước, nhà khoa học và nhà doanh nghiệp, để hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo gắn với thị trường. Trong đó, vai trò của nhà nước kiến tạo là then chốt – từ việc phát triển nền tảng xúc tiến thương mại số quốc gia, tổ chức các chương trình xúc tiến trọng điểm tại thị trường nước ngoài, đến tư vấn tiêu chuẩn quốc tế, hỗ trợ logistics, bảo hộ sở hữu trí tuệ…

Ông Nguyễn Mạnh Hùng, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Đức, cho biết: “Doanh nghiệp Đức rất quan tâm đến công nghệ tiết kiệm năng lượng, xử lý rác thải, nông nghiệp thông minh... Nếu Việt Nam có sản phẩm đạt tiêu chuẩn, cơ hội hợp tác sẽ rất rộng mở”.

Tiềm năng lớn, cần cú hích mạnh mẽ

Ông Đỗ Tiến Thịnh, Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC), cho biết hệ sinh thái khởi nghiệp công nghệ của Việt Nam đang phát triển nhanh nhất khu vực ASEAN, với hơn 4.000 startup, 208 quỹ đầu tư và gần 1.400 tổ chức hỗ trợ. Năm 2024, tổng vốn đầu tư vào startup đạt hơn 500 triệu USD.

Tuy nhiên, để phát triển bền vững, hệ sinh thái này cần được "bơm máu" bằng những chương trình xúc tiến thương mại quốc tế bài bản hơn. Thực tế đã chứng minh, nhiều startup Việt như MimosaTEK (nông nghiệp thông minh), Edupia (giáo dục số), VinBrain (AI y tế), OpenCPS (dữ liệu mở)... đã vươn ra quốc tế thành công nhờ được hỗ trợ đúng lúc.

Phát biểu kết luận hội nghị, ông Vũ Bá Phú khẳng định: Cục Xúc tiến thương mại sẽ đồng hành cùng các doanh nghiệp KH&CN trong xây dựng chiến lược, xúc tiến thị trường và xuất khẩu trí tuệ Việt. Các sản phẩm made-in-Vietnam không chỉ có giá trị kinh tế mà còn mang theo bản sắc, niềm tự hào quốc gia trong thời đại số.

“Chỉ khi sản phẩm KH&CN thực sự bước ra thị trường, cạnh tranh công bằng và được quốc tế công nhận, Việt Nam mới thực sự vững bước trên con đường phát triển dựa vào đổi mới sáng tạo và khẳng định vị thế quốc gia công nghệ trong chuỗi giá trị toàn cầu”, ông Phú nhấn mạnh.