Báo chí – ngọn đèn trong "mê cung tiêu dùng"

Báo chí và vai trò phản biện giữa làn sóng thông tin thao túng

Hàng giả không chỉ gây thiệt hại kinh tế, mà còn là mối nguy hại nghiêm trọng đến sức khỏe và niềm tin xã hội. Từ dược phẩm, thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, thời trang, đến các thiết bị công nghệ – không lĩnh vực nào là “vùng an toàn”.

Thời gian qua, báo chí chính thống đã liên tục phanh phui những vụ việc gây chấn động dư luận như vụ trà giảm cân “Giảm béo Max Slim” từng được quảng cáo rầm rộ trên mạng xã hội là “thần dược giảm 5kg trong 7 ngày”, được "nhiều chuyên gia và nghệ sĩ nổi tiếng tin dùng". Tuy nhiên, khi các cơ quan chức năng vào cuộc sau phản ánh từ báo chí, sản phẩm này được phát hiện không có giấy phép lưu hành, chứa chất cấm sibutramine – một hoạt chất có thể gây rối loạn tim mạch, huyết áp và từng bị cấm tại nhiều nước.

Sản phẩm kẹo rau củ Kera trở thành một trong những bê bối lớn nhất trong lĩnh vực quảng cáo thực phẩm chức năng tại Việt Nam

Hay vụ việc liên quan đến sản phẩm kẹo rau củ Kera cũng trở thành một trong những bê bối lớn nhất trong lĩnh vực quảng cáo thực phẩm chức năng tại Việt Nam thời gian gần đây. Sản phẩm này được quảng bá rầm rộ trên các nền tảng mạng xã hội như TikTok, Facebook, với sự tham gia của nhiều người nổi tiếng, trong đó có Hoa hậu Nguyễn Thúc Thùy Tiên.

Hoa hậu Nguyễn Thúc Thùy Tiên từng gọi kẹo Kera là “đứa con tinh thần” và khẳng định chỉ cần ăn 2–3 viên mỗi ngày là đủ chất xơ, thậm chí phù hợp cho cả trẻ em từ 3 tuổi trở lên. Tuy nhiên, sau khi cơ quan chức năng vào cuộc, sản phẩm này bị xác định là hàng giả, không đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm.

Công ty sản xuất và phân phối kẹo Kera đã bán ra thị trường hơn 135.000 hộp kẹo Kera trong khoảng thời gian từ tháng 12/2024 đến tháng 3/2025, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và quyền lợi của người tiêu dùng.Sau đó, Hoa hậu Thùy Tiên đã bị khởi tố và bắt tạm giam vào ngày 19/5/2025 với cáo buộc “lừa dối khách hàng”. Cô bị cáo buộc đã nhận khoảng 7 tỷ đồng tiền hoa hồng từ việc quảng bá sản phẩm này, bất chấp việc biết rõ sản phẩm không đạt chất lượng như quảng cáo.

Gần đây, một số nhãn hàng mỹ phẩm “nội hóa ngoại”, nhập nguyên liệu rẻ tiền từ Trung Quốc, đóng gói tại Việt Nam nhưng gắn nhãn Pháp, Nhật, Hàn... được rao bán trên TikTok Shop, Shopee, Lazada… với ngôn từ hoa mỹ như “dưỡng trắng cấp tốc”, “trị nám tận gốc trong 7 ngày”, nhưng lại không công bố thành phần rõ ràng, không được kiểm định chất lượng. Nhiều nạn nhân sau khi sử dụng đã bị kích ứng da, bỏng rát, phải điều trị tại bệnh viện da liễu.

Cả 3 người trong bức ảnh đều đã bị khởi tố do liên quan tới kẹo Kera.

Khi báo chí trở thành “lá chắn” của cộng đồng tiêu dùng

Trước những thực trạng đáng báo động trên, báo chí không thể đứng ngoài cuộc. Nhiệm vụ không chỉ là truyền đạt sự kiện, mà còn là vạch trần thủ đoạn, phản biện xã hội, thúc đẩy điều chỉnh chính sách và nâng cao nhận thức người tiêu dùng.

Những loạt bài điều tra sâu về nguồn gốc hàng hóa, cách thức “hô biến” hàng giả thành “cao cấp”, sự tiếp tay của các KOLs, influencer, thậm chí cả một số nhân vật có ảnh hưởng trong ngành y tế – đã được báo chí phản ánh mạnh mẽ. Các bài viết không chỉ đưa thông tin một chiều, mà còn truy vấn trách nhiệm của các cơ quan quản lý, doanh nghiệp sản xuất, đơn vị phân phối và cả nền tảng thương mại điện tử đã “buông lỏng kiểm duyệt”.

Đặc biệt, trong bối cảnh mạng xã hội phát triển quá nhanh, nhiều phóng viên điều tra đã đi sâu vào phân tích cách các thuật toán “ưu tiên tương tác” vô tình trở thành công cụ phát tán nội dung quảng cáo sai sự thật, tiếp tay cho những “phi vụ truyền thông lừa đảo” đánh vào lòng tin, sự thiếu hiểu biết hoặc tâm lý muốn tìm kiếm giải pháp nhanh, rẻ, hiệu quả.

Một thực tế đáng lo ngại là không ít người tiêu dùng hiện nay vẫn dựa vào cảm tính và “niềm tin truyền miệng” hơn là cơ sở khoa học khi quyết định mua hàng. Sự xuất hiện của hàng giả thường gắn liền với các chiến dịch quảng cáo “thổi phồng công dụng”, lợi dụng lòng tin, đánh tráo khái niệm và ngôn ngữ.

Do đó, báo chí với thế mạnh về ngôn từ, khả năng tổng hợp thông tin và tính kiểm chứng cần phát huy tối đa vai trò giáo dục nhận thức: Không phải sản phẩm nào được quảng bá rầm rộ, được người nổi tiếng giới thiệu, đều là sản phẩm thật mà phải có kiểm chứng, có cơ sở, có sự minh bạch từ nhà sản xuất.

Các chuyên mục như “Tiêu dùng thông minh”, “Cảnh báo hàng giả”, “Điểm mặt quảng cáo sai sự thật”, “Góc nhìn pháp lý về hành vi quảng cáo gây nhầm lẫn” cần được tăng cường và làm mới bằng hình thức đa phương tiện, gần gũi, dễ hiểu, phù hợp với thị hiếu tiếp cận thông tin của độc giả số.

Công tác kiểm soát hàng hóa của lực lượng chức năng

“Chạm” sâu vào sự thật

Ở vị trí giao thoa giữa công chúng – doanh nghiệp – và nhà quản lý, báo chí có năng lực và “quyền lực mềm” đủ lớn để tác động đến hành vi tiêu dùng, điều chỉnh thị trường và thúc đẩy sự lành mạnh của môi trường kinh doanh.

Bên cạnh phản ánh tiêu cực, báo chí cũng cần lan tỏa những tấm gương doanh nghiệp sản xuất chân chính, trung thực trong quảng bá, minh bạch thông tin sản phẩm, và kiên quyết nói không với hàng giả – hàng nhái. Từ đó, hình thành một hệ sinh thái tiêu dùng tử tế, có trách nhiệm.

Trong một thế giới đang dịch chuyển quá nhanh, nơi thật giả lẫn lộn, người tiêu dùng cần hơn bao giờ hết một “ngọn đèn dẫn đường”. Và báo chí chính là ngọn đèn ấy. Ngòi bút không chỉ để viết, mà là để đấu tranh. Bản tin không chỉ để cập nhật, mà là để cảnh báo. Mỗi câu chữ là một vũ khí, mỗi bài điều tra là một bước tiến trong hành trình bảo vệ sự thật và lẽ phải.

Giữa ma trận quảng cáo thổi phồng, hàng giả tinh vi và thị trường đầy cạm bẫy, báo chí cần tiếp tục giữ vững vai trò là “tuyến đầu”, không chỉ vì trách nhiệm nghề nghiệp, mà còn vì sự an toàn, lòng tin và phẩm giá của cộng đồng người tiêu dùng Việt Nam.