Châu Phi: “Mỏ vàng” xuất khẩu đang chờ nông sản Việt khai phá

Với đà tăng trưởng dân số và kinh tế mạnh mẽ, Châu Phi không chỉ là thị trường tiêu dùng mở rộng nhanh chóng, mà còn là “mỏ vàng” mới cho xuất khẩu nông sản Việt Nam – một ngành đang tìm cách thoát khỏi sự phụ thuộc vào các thị trường truyền thống và nâng tầm giá trị trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Dư địa lớn, nhu cầu phù hợp – nhưng còn bị “bỏ ngỏ”

Mặc dù Việt Nam đã có mặt tại hơn 150 quốc gia, nhưng hoạt động thương mại với Châu Phi vẫn ở mức khiêm tốn, với kim ngạch xuất khẩu khoảng 4 tỷ USD năm 2024 – một con số chưa tương xứng với tiềm lực và nhu cầu thực tế từ khu vực này. Đơn cử, Senegal – một quốc gia được xem là trung tâm trung chuyển ở Tây Phi – hiện chỉ chiếm chưa tới 1% tổng kim ngạch thương mại Việt Nam – Châu Phi.

Thực tế, thị trường Châu Phi đang có nhu cầu rất cao với các mặt hàng nông sản, thực phẩm thiết yếu và hàng tiêu dùng – những lĩnh vực Việt Nam có thế mạnh. Gạo, cà phê, hạt điều, hạt tiêu, cá tra, tôm đông lạnh... là những mặt hàng đang tìm kiếm đầu ra ổn định trong bối cảnh thị trường EU và Trung Quốc gia tăng kiểm soát chất lượng và kỹ thuật.

Chính phủ và doanh nghiệp nhiều nước Châu Phi đánh giá hàng hóa Việt Nam có chất lượng tốt, giá cạnh tranh và phù hợp với khẩu vị, thói quen tiêu dùng bản địa. Đặc biệt, sự ưa chuộng ngày càng tăng với sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên, thân thiện môi trường – thế mạnh vốn có của nông sản Việt – càng củng cố tiềm năng tiếp cận sâu hơn.

Châu Phi: “Mỏ vàng” xuất khẩu đang chờ nông sản Việt khai phá

Việt Nam chuyển hướng sang Tây Phi

Dấu mốc đáng chú ý là trong chuyến thăm chính thức Senegal của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn vào tháng 7/2024, hai bên đã ký kết Bản ghi nhớ thương mại gạo. Theo đó, Việt Nam sẽ cung cấp 100.000 tấn gạo mỗi năm cho Senegal. Đây không chỉ là hợp đồng xuất khẩu, mà là một bước đi chiến lược – đặt nền móng cho chuỗi cung ứng lúa gạo dài hạn vào khu vực Tây Phi.

Theo các chuyên gia, thỏa thuận với Senegal có thể trở thành “mô hình mẫu” để mở rộng sang các thị trường láng giềng như Gambia, Mali, Guinea, nơi mà gạo và thực phẩm chế biến là nhóm hàng nhập khẩu trọng yếu. Hơn thế, chính phủ nhiều quốc gia Châu Phi đang khuyến khích đa dạng hóa nguồn cung nhằm tránh phụ thuộc vào các thị trường lớn như Trung Quốc hoặc Ấn Độ – một cơ hội cho Việt Nam tận dụng vị trí “người chơi thứ ba”.

Chìa khóa mở thị trường

Tuy nhiên, để thực sự khai thác tiềm năng của Châu Phi, Việt Nam không thể chỉ dừng lại ở thương mại truyền thống. Các rào cản như khoảng cách địa lý, chi phí logistics cao, thiếu kênh thanh toán an toàn và hệ thống phân phối yếu đang cản trở doanh nghiệp mở rộng quy mô và ổn định thị phần.

Do đó, giới chuyên gia kiến nghị Việt Nam cần tiến tới thiết lập trung tâm logistics và kho trung chuyển hàng hóa tại các quốc gia đầu mối như Maroc, Nam Phi hoặc Senegal – nơi có hạ tầng cảng biển phát triển, kết nối tốt với nội địa. Đây là mô hình mà nhiều nước như Thái Lan, Ấn Độ đã triển khai tại khu vực này từ nhiều năm trước.

Song song, cần đẩy mạnh hợp tác tài chính – ngân hàng nhằm đảm bảo thanh toán quốc tế ổn định, đặc biệt trong bối cảnh một số nước Châu Phi vẫn đang áp dụng các biện pháp kiểm soát ngoại hối và hệ thống chuyển tiền quốc tế thiếu tính liên thông.

Về lâu dài, chiến lược tiếp cận thị trường Châu Phi nên gắn với hợp tác đầu tư – sản xuất tại chỗ, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp, chế biến thực phẩm, vật liệu xây dựng và phân phối hàng tiêu dùng. Đây là hướng đi giúp Việt Nam “bám rễ” lâu dài, tận dụng ưu đãi thuế quan trong khuôn khổ Hiệp định Thương mại tự do châu lục (AfCFTA), đồng thời rút ngắn chuỗi cung ứng và kiểm soát tốt chất lượng sản phẩm.

Châu Phi thực tế không còn là nơi xa lạ với Việt Nam

Cần một chiến lược quốc gia cho thị trường “xa mà gần”

Dù được xem là “thị trường xa xôi”, Châu Phi thực tế không còn là nơi xa lạ với Việt Nam. Từ lĩnh vực viễn thông đến dầu khí, các tập đoàn lớn như Viettel, PVN đã đầu tư tại Algeria, Mozambique từ hàng chục năm nay. Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu như Vinamilk, PAN Group, Hapro cũng đã bước chân vào thị trường này và ghi nhận những tín hiệu tích cực.

Vấn đề hiện nay là thiếu một chiến lược tiếp cận bài bản mang tính quốc gia, kết nối đồng bộ giữa ngoại giao – thương mại – logistics – tài chính. Chỉ khi có được hạ tầng hỗ trợ đầy đủ, doanh nghiệp Việt mới thực sự đủ sức cạnh tranh và mở rộng hiện diện tại “mỏ vàng tiêu dùng” này.

Châu Phi đang thay đổi nhanh chóng, với tầng lớp trung lưu tăng mạnh, đô thị hóa lan rộng và nhu cầu tiêu dùng vượt xa khả năng tự cung. Nếu biết chọn đúng điểm rơi – từ sản phẩm phù hợp, đối tác bản địa đến chính sách hậu cần – nông sản Việt hoàn toàn có thể trở thành thương hiệu đáng tin cậy tại một trong những thị trường mới nổi lớn nhất thế kỷ XXI.