Lạm phát thấp nhưng “túi tiền” gia đình vẫn hao hụt: Vì sao có nghịch lý?

Chị Minh Hoàng, một nhân viên văn phòng ở Hà Nội, chia sẻ rằng dù đã cố gắng tằn tiện, tổng chi phí mỗi tháng của gia đình vẫn tăng gần 32% so với năm ngoái. “Tiền thuê nhà thêm 1,5 triệu, học phí của con tăng 10%, bữa cơm gia đình cũng đắt đỏ hơn hẳn”, chị nói. Không riêng gì chị Hoàng, chị Lan – một nhân viên công ty thực phẩm tại phường Cầu Giấy – cũng phải từ bỏ thói quen ăn ngoài, thay vào đó thắt chặt chi tiêu để dành tiền cho điện, nước và học phí.

Theo ông Nguyễn Trung Tiến, Phó Cục trưởng Cục Thống kê, khoảng cách giữa CPI và cảm nhận tăng giá của người dân không chỉ xảy ra ở Việt Nam mà còn là hiện tượng phổ biến toàn cầu. Ông dẫn ví dụ châu Âu, Mỹ hay Nhật Bản, nơi CPI tăng 7-10% nhưng người dân lại cho rằng chi phí sinh hoạt tăng gấp 2-3 lần. Nguyên nhân chủ yếu là do người dân thường chú ý đến các nhóm chi phí thiết yếu, lặp lại hằng ngày như thực phẩm, điện, xăng dầu. Khi những nhóm này tăng nhanh hơn mức bình quân, cảm nhận chi phí bị đội lên là điều tất yếu.

Ông Nguyễn Trung Tiến, Phó Cục trưởng Cục Thống kê

Ngoài ra, CPI là một chỉ số tổng hợp từ 752 mặt hàng, phản ánh cơ cấu chi tiêu bình quân. Do vậy, giá một số dịch vụ đặc thù như lãi vay mua nhà hay chi phí học thêm – vốn là gánh nặng ở đô thị – lại không nằm trong rổ tính toán. Bên cạnh đó, CPI còn có độ trễ, khiến mức tăng thực tế thường được cảm nhận mạnh mẽ hơn số liệu công bố.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh đến nguy cơ sức mua bị bào mòn. Ông Tiến cảnh báo: Nếu chi phí sinh hoạt tăng liên tục, hộ gia đình sẽ phải cắt giảm chi tiêu cho may mặc, du lịch, giải trí… Khi tiêu dùng – vốn chiếm hơn 55% GDP – bị nén, nền kinh tế có thể rơi vào vòng xoáy tiêu cực: sản xuất co hẹp, việc làm giảm sút, tiêu dùng tiếp tục suy yếu.

Ở góc nhìn khác, TS Đinh Thế Hiển cho rằng một phần nguyên nhân khiến giá lương thực, thực phẩm và dịch vụ dân sinh tăng đến từ chi phí mặt bằng, quy định thuế mới, trong khi sức mua yếu khiến tiểu thương nâng giá để bù đắp. Tuy nhiên, ông cảnh báo đây là mức tăng thiếu bền vững, có thể làm giảm sức sống của thị trường.

TS Nguyễn Đức Độ, Phó Viện trưởng Viện Kinh tế – Tài chính.

TS Nguyễn Đức Độ, Phó Viện trưởng Viện Kinh tế – Tài chính, bổ sung rằng cảm nhận tăng giá của người dân còn phụ thuộc vào mốc so sánh. CPI chỉ tính trên một năm, nhưng nếu nhìn 2-3 năm, mức tăng tích lũy đã 6-10%. “Giá cả tăng dần trong thập kỷ qua, song lương không theo kịp, tất yếu sức mua giảm. Đây mới là điều người dân cảm nhận rõ nhất”, ông nói.

Trước thực tế này, một số chuyên gia đề xuất Việt Nam cần xây dựng bộ chỉ số giá sinh hoạt chi tiết hơn theo từng khu vực và nhóm hàng, thay vì chỉ công bố một chỉ số CPI chung. Cách tiếp cận này sẽ phản ánh sát hơn áp lực chi tiêu của người dân, đặc biệt là nhóm thu nhập trung bình và thấp.

Nhìn chung, lạm phát ở mức 3% chưa tạo rủi ro cho ổn định kinh tế vĩ mô. Tuy nhiên, nghịch lý nằm ở chỗ thu nhập không theo kịp giá cả thiết yếu, khiến áp lực cuộc sống ngày càng lớn. Như TS Nguyễn Đức Độ nhấn mạnh: “Điều quan trọng không chỉ là giữ CPI ở mức thấp, mà còn là bảo đảm thu nhập tăng trưởng đủ để người dân duy trì mức sống. Nếu không, lạm phát thấp cũng khó giúp họ bớt lo lắng.”