Thủy sản Việt Nam tăng trưởng xuất khẩu nhưng áp lực dồn về sân nhà

Thủy sản Việt Nam tăng trưởng xuất khẩu nhưng áp lực dồn về sân nhà

Xuất khẩu tăng tốc nhưng tiềm ẩn nhiều rủi ro

Ngành thủy sản Việt Nam bước vào quý III/2025 với những tín hiệu tích cực về kim ngạch xuất khẩu. Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), trong tháng 7, kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt khoảng 971 triệu USD, tăng 6,1% so với cùng kỳ năm ngoái. Tính chung 7 tháng đầu năm, tổng giá trị xuất khẩu đạt 6,22 tỷ USD, tăng mạnh 17,2% so với cùng kỳ 2024.

Tuy nhiên, đằng sau con số tăng trưởng ấn tượng này là nhiều dấu hiệu cảnh báo. VASEP cho biết, đà tăng chủ yếu đến từ việc doanh nghiệp đẩy nhanh tiến độ giao hàng sang thị trường Mỹ nhằm né tránh mức thuế đối kháng tạm thời, có hiệu lực từ ngày 1/8. Riêng trong tháng 7, xuất khẩu sang Mỹ chỉ đạt 145,8 triệu USD, giảm tới 19,6% so với cùng kỳ năm ngoái. Dù lũy kế 7 tháng vẫn tăng 10,4%, nhưng đây chủ yếu là kết quả của việc “dồn đơn hàng”, không phản ánh nhu cầu thực tế của thị trường.

VASEP cảnh báo rằng, nếu các mức thuế đối kháng tiếp tục được duy trì, xuất khẩu thủy sản sang Mỹ sẽ giảm mạnh trong những tháng cuối năm, ảnh hưởng trực tiếp đến mục tiêu tăng trưởng chung của toàn ngành.

Trái ngược với Mỹ, Trung Quốc nổi lên như điểm sáng của bức tranh xuất khẩu thủy sản Việt Nam. Trong tháng 7, kim ngạch sang thị trường này đạt 221,5 triệu USD, tăng 31,7%. Tổng cộng 7 tháng, Trung Quốc nhập khẩu 1,327 tỷ USD thủy sản Việt, tăng tới 42,6% – mức tăng cao nhất trong các thị trường lớn. Nhờ đó, Trung Quốc chính thức vượt Mỹ để trở thành thị trường nhập khẩu lớn nhất trong tháng 7.

Bên cạnh đó, xuất khẩu sang các thị trường chủ lực như Nhật Bản, EU, Hàn Quốc, ASEAN cũng ghi nhận mức tăng khả quan, dao động từ 9% đến 24%, nhờ các doanh nghiệp tận dụng hiệu quả mạng lưới FTA.

Dự báo của VASEP cho thấy, nếu không phát sinh thêm rào cản thương mại, xuất khẩu thủy sản trong năm 2025 hoàn toàn có khả năng chạm mốc 9 – 9,2 tỷ USD. Tuy nhiên, trước những bất ổn ngày càng rõ rệt tại các thị trường lớn, nhiều doanh nghiệp đã và đang chủ động tái cấu trúc chiến lược bằng cách hướng mạnh về thị trường trong nước – nơi được ví như “mảnh đất vàng chưa khai phá hết tiềm năng”.

Thủy sản Việt Nam chuyển hướng qua thị trường nội địa.

Thị trường nội địa - cơ hội lớn, rào cản không nhỏ

Việt Nam là một trong những quốc gia đứng đầu thế giới về xuất khẩu thủy sản, nhưng thị trường nội địa với hơn 100 triệu dân lại chưa được khai thác đúng mức. Trong khi kim ngạch xuất khẩu vượt 10 tỷ USD mỗi năm, thì doanh thu từ thị trường trong nước chỉ vào khoảng 1 tỷ USD. Đáng chú ý, thủy sản nhập khẩu hiện chiếm đến 40% thị phần nội địa, dù Việt Nam sở hữu chuỗi cung ứng thủy sản quy mô và chất lượng cao.

Số liệu từ Bộ Công Thương cho thấy, tỷ trọng tiêu thụ thủy sản nội địa hiện chỉ chiếm khoảng 60 – 70%, chủ yếu là các sản phẩm như tôm, cá tra, cá biển, mực... Phần còn lại là hàng nhập khẩu – từ cá hồi Na Uy đến cá tuyết, mực khô đông lạnh từ Nhật Bản hay Hàn Quốc. Trung bình, mỗi người Việt chỉ tiêu thụ khoảng 40kg thủy sản/năm, thấp hơn nhiều so với các quốc gia trong khu vực như Nhật Bản hay Hàn Quốc (60 – 70kg/người/năm).

Nguyên nhân chính khiến hàng thủy sản Việt khó chiếm lĩnh thị trường nội địa là giá thành cao, phân phối yếu và nhận thức tiêu dùng còn thấp. Các sản phẩm đạt chuẩn xuất khẩu, khi bán trong nước, thường có giá cao hơn khoảng 20%, khó cạnh tranh với hàng giá rẻ ở chợ truyền thống – vốn không đảm bảo truy xuất nguồn gốc hay an toàn thực phẩm.

Nhiều doanh nghiệp phản ánh, đầu tư nhà máy đạt chuẩn quốc tế, dây chuyền chế biến hiện đại, chi phí nhân công và thuế khiến giá thành sản phẩm cao hơn mặt bằng chung. Trong khi đó, người tiêu dùng trong nước chưa sẵn sàng chi trả cho chất lượng tương xứng, đặc biệt với các mặt hàng chế biến sẵn, đóng hộp.

Đơn cử, Công ty CP Thủy đặc sản Seaspimex – một trong những doanh nghiệp có hơn 30 năm phát triển thị trường nội địa – cho biết, dù sản phẩm ghẹ đóng hộp của công ty được thị trường Mỹ ưa chuộng, chiếm tới 95% sản lượng xuất khẩu, nhưng lại tiêu thụ rất chậm ở thị trường nội địa. Tâm lý chuộng hàng ngoại và thiếu quen thuộc với thực phẩm đóng hộp vẫn là rào cản lớn.

Trước thực tế này, VASEP đã xác định phát triển thị trường trong nước là một trong những định hướng trọng điểm đến năm 2030. Hiệp hội đã thành lập Câu lạc bộ Doanh nghiệp cung cấp thủy sản cho thị trường nội địa, quy tụ 27 thành viên, cung cấp đa dạng sản phẩm cho cả xuất khẩu và tiêu dùng trong nước. Website riêng với khẩu hiệu “Hàng xuất khẩu cho người Việt” cũng đã được xây dựng để kết nối doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Về phía Nhà nước, tháng 8/2024, Chỉ thị 29/CT-TTg về kích cầu tiêu dùng, hỗ trợ sản xuất, phát triển thị trường nội địa đã được ban hành, trong đó có các chính sách tăng tỷ trọng hàng Việt – bao gồm thủy hải sản – trong hệ thống bán lẻ hiện đại. Bộ Công Thương cũng đang đẩy mạnh các chương trình truyền thông, hỗ trợ thương mại điện tử và tổ chức dùng thử sản phẩm (sampling) tại siêu thị để thay đổi nhận thức người tiêu dùng.

Theo Bộ Công Thương, đã đến lúc các doanh nghiệp cần xem tiêu dùng nội địa là một kênh chính, đầu tư bài bản từ vùng nuôi, sản xuất đến phân phối. Ngoài ra, cần nắm bắt xu hướng tiêu dùng mới, đặc biệt từ tầng lớp trung lưu – lực lượng đang gia tăng nhanh chóng tại Việt Nam – với yêu cầu cao về chất lượng, an toàn và nguồn gốc rõ ràng.

Để làm được điều này, các doanh nghiệp cần đầu tư hạ tầng logistics, xây dựng hệ thống phân phối hiện đại, minh bạch chuỗi cung ứng và đặc biệt là giảm chi phí trung gian. Chỉ khi đó, sản phẩm thủy sản Việt mới có thể vừa đạt chuẩn quốc tế, vừa đến được tay người Việt với giá cả hợp lý.