Ngành gỗ Việt Nam: Giữ đà xuất khẩu, đối mặt áp lực tự chủ nguyên liệu

Tăng trưởng xuất khẩu tích cực nhưng tiềm ẩn rủi ro

Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ trong tháng 7 năm 2025 đạt khoảng 1,5 tỷ USD. Lũy kế 7 tháng đầu năm, xuất khẩu toàn ngành đạt 9,67 tỷ USD, tăng 8,3% so với cùng kỳ năm trước. Dấu hiệu tăng trưởng này phần nào cho thấy ngành gỗ đang phục hồi trở lại sau thời kỳ khó khăn kéo dài từ năm 2023.

Tuy vậy, cơ cấu thị trường xuất khẩu hiện nay vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro. Hoa Kỳ là thị trường chủ lực, chiếm đến 55,9% tổng kim ngạch xuất khẩu, nhưng cũng là nơi đang áp dụng mức thuế 20% đối với nhiều sản phẩm gỗ nhập khẩu từ Việt Nam. Điều này khiến các doanh nghiệp Việt Nam chịu sức ép lớn, không chỉ về giá thành mà còn về yêu cầu minh bạch trong nguồn gốc sản phẩm.

Một thực tế nữa là phần lớn doanh nghiệp ngành gỗ vẫn hoạt động theo hình thức gia công cho đối tác nước ngoài, ít chủ động về thiết kế, thương hiệu hay sáng tạo sản phẩm. Trong khi đó, năng suất lao động của ngành vẫn còn ở mức thấp so với các nước cạnh tranh. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về tái cơ cấu, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và nâng cao giá trị gia tăng trong toàn chuỗi sản xuất.

Ngành gỗ Việt Nam: Giữ đà xuất khẩu, đối mặt áp lực tự chủ nguyên liệu

Áp lực lớn từ nguyên liệu nhập khẩu

Bên cạnh những thách thức về thị trường, vấn đề nổi cộm nhất với ngành gỗ hiện nay là sự phụ thuộc quá lớn vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu. Năm 2024, ngành đã phải chi tới 2,81 tỷ USD cho gỗ và sản phẩm gỗ nhập khẩu. Trong 7 tháng đầu năm 2025, con số này tiếp tục tăng 27,7% so với cùng kỳ năm ngoái, đạt gần 2 tỷ USD. Điều này không chỉ gây áp lực về chi phí sản xuất, mà còn làm tăng rủi ro khi xảy ra biến động nguồn cung quốc tế.

Việt Nam đã cấm khai thác rừng tự nhiên từ năm 2014, chuyển dần sang phát triển rừng trồng. Tuy nhiên, phần lớn diện tích rừng trồng hiện nay chủ yếu phục vụ sản xuất dăm gỗ hoặc nguyên liệu thô, do thời gian trồng ngắn và chất lượng chưa đạt yêu cầu cho chế biến đồ gỗ nội thất. Trong khi đó, để đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu sang các thị trường như châu Âu, Hoa Kỳ hay Nhật Bản, nguồn gỗ phải có chứng chỉ FSC và truy xuất được nguồn gốc hợp pháp.

Chính phủ đã đặt mục tiêu nâng diện tích rừng gỗ lớn có chứng chỉ FSC lên 1 triệu ha vào năm 2030. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này không dễ, do vướng mắc về quỹ đất, vốn đầu tư lớn và chu kỳ khai thác kéo dài. Ngoài ra, việc thiếu cơ chế hỗ trợ cụ thể khiến cả doanh nghiệp lẫn hộ trồng rừng còn e ngại tham gia vào mô hình này.

Cần chiến lược dài hạn để tự chủ nguyên liệu

Để giảm dần sự lệ thuộc vào nhập khẩu và đảm bảo phát triển ngành gỗ một cách bền vững, Việt Nam cần một chiến lược dài hạn về phát triển vùng nguyên liệu. Trước hết, cần quy hoạch rõ ràng các vùng trồng rừng gỗ lớn, áp dụng mã số vùng và hệ thống truy xuất nguồn gốc nhằm minh bạch hóa chuỗi cung ứng. Song song, cần triển khai các gói tín dụng ưu đãi, hỗ trợ kỹ thuật và bảo hiểm rủi ro cho người trồng rừng và doanh nghiệp đầu tư chế biến.

Một trong những giải pháp được các chuyên gia khuyến nghị là tăng cường liên kết giữa ba bên: người trồng rừng, doanh nghiệp chế biến và nhà xuất khẩu. Mối liên kết này nếu được xây dựng bài bản sẽ tạo nên chuỗi sản xuất khép kín, vừa bảo đảm nguồn nguyên liệu đầu vào, vừa nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm đầu ra.